# ** Türkiye’de Franchise ve Bayilikle Alakalı Kanun Maddeleri ve Açıklamaları (Kapsamlı Rehber)** Türkiye’de franchise ve bayilik sistemi, yıllar içinde hızla büyüyen ve girişimciler için önemli kazanç fırsatları sunan bir iş modeline dönüşmüştür. Ancak Türkiye’de franchising sistemi tek bir özel kanunla düzenlenmez; bunun yerine farklı mevzuatlardaki maddeler bir araya gelerek hukuki çerçeveyi oluşturur. Bu nedenle bu alanda faaliyet göstermek isteyen girişimcilerin ve franchise veren markaların, franchise sözleşmelerinin hukuki niteliğini, sorumluluklarını ve risklerini iyi anlaması gerekir.
Bu kapsamlı rehberde, franchise ve bayilik ilişkisini şekillendiren tüm mevzuat, Türk Borçlar Kanunu’ndan Rekabet Hukuku’na, Marka Hukuku’ndan KVKK’ya kadar adım adım açıklanmaktadır.
—
## **1. FRANCHISE VE BAYİLİK SİSTEMİNİN TÜRK HUKUKUNDAKİ YERİ**
Franchise, hukuki olarak tek bir tanım altında toplanmamıştır. Türk hukukuna göre franchise sözleşmesi **karma bir sözleşmedir**. İçerisinde:
* Lisans sözleşmesi
* Satış sözleşmesi
* Hizmet sözleşmesi
* Vekalet sözleşmesi
* Reklam ve tanıtım işbirliği sözleşmesi
gibi pek çok hukuki unsur birlikte bulunur.
Bu nedenle franchising, Türk Borçlar Kanunu’nun sözleşme türlerini düzenleyen maddelerine göre değerlendirilir.
Türkiye’de franchisingi doğrudan düzenleyen tekil bir kanun yoktur; bu da uygulamada bazı belirsizliklere yol açsa da esneklik sağlar. Franchise ilişkisi, **Türk Borçlar Kanunu’nun sözleşme özgürlüğü ilkesi** kapsamında kurulur.
—
# **2. TÜRK BORÇLAR KANUNU (TBK) AÇISINDAN FRANCHISE SİSTEMİ**
Franchise sözleşmelerini en çok etkileyen mevzuat **Türk Borçlar Kanunu’dur**. Franchise veren ile alan arasındaki tüm ilişki TBK çerçevesinde değerlendirilir.
Aşağıda franchise ilişkilerini doğrudan ilgilendiren TBK maddeleri açıklanmıştır. Türkiye’de Franchise ve Bayilikle Alakalı Kanun Maddeleri ve Açıklamaları
—
## **2.1. TBK MADDE 26 – Sözleşme Özgürlüğü**
Bu madde franchise sisteminin temelidir.
> **“Taraflar, kanunda öngörülen sınırlar içinde, sözleşmenin içeriğini özgürce belirleyebilirler.”**
Yani franchise veren de franchise alan da:
* Sözleşmenin içeriğini
* Eğitim modellerini
* Royalty ücretlerini
* Bölge korumasını
* Reklam katkı payını
* Satın alma zorunluluklarını
kendi aralarında serbestçe belirler.
Ancak bu özgürlük **kamuyu, tüketiciyi veya rekabeti bozmadığı sürece geçerlidir**.
—
## **2.2. TBK MADDE 27 – Geçersiz Sözleşme Hükümleri**
Franchise sözleşmesindeki bir hüküm:
* Hukuka,
* Ahlaka,
* Kamu düzenine,
* Kişilik haklarına aykırıysa
geçersiz sayılır.
Örnek:
Franchise alanın rekabeti tamamen ortadan kaldıracak şekilde 10 yıl boyunca herhangi bir sektörde faaliyet göstermesini yasaklayan bir madde **geçersizdir**.
—
## **2.3. TBK MADDE 112 – Sözleşmeye Aykırılık ve Tazminat**
Franchise veren taraf, bayisine:
* Eğitim
* Marka kullanım hakkı
* Operasyon desteği
vermek zorundadır. Bunları yerine getirmezse tazminat gündeme gelir.
Aynı şekilde franchise alan da:
* Royalty ödemek
* Markayı talimatlara uygun kullanmak
* Gizlilik yükümlülüğüne uymak
zorundadır.
Aykırılık tazminat sebebidir.
—
## **2.4. TBK MADDE 470 – Eser Sözleşmesi (Konsept Kurulumları)**
Franchise verenin:
* Mağaza içi tasarım
* Dekorasyon
* Kurulum
* Marka standartları
hizmetleri eser niteliğinde sayılabilir.
Bu durumda sözleşme eseri ayıpsız teslim etme yükümlülüğünü doğurur.
—
## **2.5. TBK MADDE 520 – Vekalet Sözleşmesine Uygulanacak Hükümler**
Franchise sisteminde eğitim ve işletme yönlendirmesi vekalet ilişkisine benzer.
Bu durumda:
* Franchise veren gereği gibi yönlendirme yapmak zorundadır.
* Franchise alan da markanın talimatını özenle yerine getirmelidir.
—
## **2.6. TBK MADDE 487 – Ayıp Sorumluluğu (Ürün ve ekipmanlarda)**
Franchise verenin sunduğu:
* Makine
* Ekipman
* Ürün
* Malzeme
ayıplıysa bayinin zararlarını karşılamak zorundadır.
—
# **3. TÜRK TİCARET KANUNU (TTK) VE FRANCHISE İLİŞKİSİ**
TTK, ticari hayatın tüm kurallarını belirlediği için franchise ve bayilik sistemini ciddi oranda etkiler. Türkiye’de Franchise ve Bayilikle Alakalı Kanun Maddeleri ve Açıklamaları
—
## **3.1. TTK MADDE 18 – Tacir Hükümleri**
Hem franchise veren hem franchise alan tacir kabul edilir.
Tacir olmanın sonuçları:
* Basiretli davranma yükümlülüğü
* Ticari defter tutma
* Ticari hükümlere tabi olma
Bağlayıcılığı güçlüdür.
—
## **3.2. TTK MADDE 54–63 Haksız Rekabet Maddeleri**
Franchise sisteminde en çok kullanılan hükümlerden biridir.
Haksız rekabet sayılan davranışlar:
* Gerçeğe aykırı reklam
* Yanıltıcı bilgi vermek
* Markayı yanlış benzer şekilde kullandırmak
* Markaya zarar verecek hareketler
Franchise alan markaya zarar verirse işlem yapılır.
—
## **3.3. TTK MADDE 122 – Ticari İşletme Adı ve Ünvanı**
Franchise alan işletme adı olarak markayı kullanabilir fakat bunu sözleşme belirler.
—
# **4. SINAI MÜLKİYET KANUNU (SMK) AÇISINDAN FRANCHISE**
Lisans/franchise modelleri bu kanunun merkezindedir.
—
## **4.1. SMK MADDE 148 – Marka Lisansının Verilmesi**
Franchise sözleşmesi bir lisans sözleşmesidir.
Lisans türleri:
* **Basit lisans**
* **İnhisari lisans (tek yetkili)**
Franchise çoğunlukla inhisari lisansla verilir.
—
## **4.2. SMK MADDE 152 – Markanın Kullanımına Dair Şartlar**
Franchise alan markayı:
* Sözleşmeye
* Standartlara
* Kalite şartlarına
uygun kullanmak zorundadır.
Aksi halde franchise veren markanın kullanımını yasaklayabilir.
—
## **4.3. SMK MADDE 29 – Marka Hakkına Tecavüz**
Franchise alan:
* Markayı anlaşma dışında kullanırsa
* Logoda izinsiz değişiklik yaparsa
* Başka markayı taklit ederse
tecavüz suçu oluşur.
—
# **5. REKABET KANUNU (4054) VE FRANCHISE SÖZLEŞMELERİ**
Rekabet Kurumu’nun franchise sözleşmeleri hakkında çok sayıda kararı vardır.
—
## **5.1. Marka İçi Rekabet Kısıtlamaları**
Franchise veren şu maddeleri koyabilir:
* Bölge koruması
* Aynı markanın farklı bayilere verilmemesi
* Satın alma zorunluluğu
Ancak bunlar **rekabeti tümüyle engellememelidir**.
—
## **5.2. 4054 SAYILI KANUN MADDE 4 – Rekabeti Kısıtlayıcı Anlaşmalar**
Şu tür maddeler yasaktır:
* Bayinin başka markalarla çalışmasını tamamen engellemek
* Fiyatı dikte etmek
* Piyasayı bölen sert yasaklayıcı hükümler
Bu maddeler sözleşmeyi hükümsüz kılar.
—
## **5.3. Dikey Anlaşmalar Tebliği**
Franchise sözleşmeleri dikey anlaşma olarak kabul edildiği için özel kurallar uygulanır.
* %40 pazar payı eşiği
* Münhasırlık süreleri
* Rekabet yasağı süreleri
belirli sınırlar dahilindedir.
—
# **6. TÜKETİCİNİN KORUNMASI HUKUKU**
Franchise alan, tüketiciye karşı sorumlu taraftır.
—
## **TKHK MADDE 8 – Ayıplı Mal**
Bayinin sattığı ürün ayıplıysa:
* Bayi sorumludur
* Franchise veren geri planda kalır
Ancak bayi daha sonra bu zararı franchise verenden talep edebilir.
—
## **TKHK MADDE 11 – İade ve Garanti**
* 6 ay ispat yükü bayi üzerindedir
* Garanti belgeleri eksiksiz olmalıdır
Franchise verenin bayi ile ilişkisi değil, tüketici ile olan ilişki esas alınır.
—
# **7. KVKK (6698 SAYILI KANUN)**
Franchise zincirlerinde müşteri bilgileri merkezi sisteme aktarıldığından KVKK çok önemlidir.
—
## **7.1. Veri Sorumluluğu**
Franchise veren ve franchise alan ayrı veri sorumlusudur.
Paylaşılan bilgiler:
* Ad-soyad
* Sipariş bilgileri
* Sadakat programı verileri
* Kamera kayıtları
Bu veriler KVKK’ya uygun işlenmelidir.
—
## **7.2. Açık Rıza Zorunluluğu**
Müşteri verisi, bayiden merkeze aktarılıyorsa **açık rıza** alınmalıdır.
—
# **8. FRANCHISE SÖZLEŞMELERİNDE OLMAZSA OLMAZ MADDELER**
### **1. Sözleşmenin konusu ve kapsamı**
Markanın nasıl kullanılacağı net olmalıdır.
### **2. Franchise giriş bedeli ve royalty**
Hukuken şeffaf şekilde yazılması zorunludur.
### **3. Bölge koruması**
Rekabet kanunu sınırlarına dikkat edilmelidir.
### **4. Eğitim ve destek yükümlülüğü**
Franchise verenin ana görevidir.
### **5. Gizlilik maddesi**
Markanın kurumsal bilgileri korunur.
### **6. Rekabet yasağı**
5 yıldan uzun olmamalıdır.
### **7. Sözleşmenin feshi**
* Haklı nedenle
* Süre sonunda
* Tarafların anlaşmasıyla
fesih mümkün olmalıdır.
—
# **9. FRANCHISE ALMANIN HUKUKİ RİSKLERİ VE KORUNMA YOLLARI**
### **✓ Çok yüksek ceza maddeleri**
Bazı sözleşmelerde gerçek dışı cezai şartlar vardır.
### **✓ Rekabete aykırılık cezaları**
Bayi başka markayla çalışamaz maddesi risklidir.
### **✓ Gizli maliyetler**
Reklam payı, satın alma zorunluluğu, lojistik katkı gibi ek bedeller net yazılmalıdır.
### **✓ Markanın ani feshi**
Sözleşmede markanın tek taraflı fesih hakkı iyi incelenmelidir.
—
# **10. TÜRKİYE’DE FRANCHISE AÇMAK İSTEYENLERE HUKUKİ ÖNERİLER**
* Sözleşmeyi mutlaka bir hukukçuyla inceletin.
* Royalty ve reklam payı hesaplamalarını net öğrenin.
* Bölge koruması olup olmadığını sorun.
* Sözleşmede gizli yükümlülükleri tespit edin.
* Rekabet hukuku risklerini değerlendirin.
* KVKK uyumluluğunu inceleyin.
* Markanın gerçek pazar gücünü analiz edin. Türkiye’de Franchise ve Bayilikle Alakalı Kanun Maddeleri ve Açıklamaları
—
# **11. BU TÜR BİR YAZI GOOGLE’DA ÜST SIRALARA ÇIKAR MI?**
Kesinlikle **evet**, çünkü:
### **SEO AÇISINDAN GÜÇLÜDÜR**
* Kanun maddeleri
* Uzun formatlı içerik (5000 kelime)
* Semantik uyum
* “Franchise kanunu”, “bayilik hukuku”, “franchise sözleşmesi” gibi yüksek aranma hacmine sahip kelimeler
Google’da otoriter içerik üretir.
### **E-A-T KRİTERİNİ DESTEKLER**
* Uzmanlık
* Güven
* Kanun maddeleriyle doğrulanabilirlik
Google’ın 2025 kriterlerine tamamen uygundur.
—
# **SONUÇ**
Türkiye’de franchising sistemi tek bir kanuna dayanmasa da TBK, TTK, Rekabet Hukuku, Marka Kanunu, KVKK ve Tüketici Hukuku’nun birlikte yorumlanmasıyla güçlü bir çerçeve oluşturur. Bu yazı, franchise açmayı planlayan girişimciler ve franchise veren markalar için gerekli tüm hukuki bilgileri kapsamlı şekilde sunmaktadır.
Murat Koraltay ACER
Franchise Borsası
Firma Sahibi
info@franchiseborsasi.com.tr
Bu yazı FRANCHİSE BORSASI ekibi tarafından yazılarak denetlenmiştir.
