# ** Franchise Sözleşmelerinde ‘Mücbir Sebep ’ (Force Majeure) Maddesinin Kapsamı ve Uygulanması** Franchise sözleşmeleri, hem franchise verenin marka değerini koruması hem de franchise alanın yatırımını güvence altına alması amacıyla oldukça detaylı hazırlanmış hukuki metinlerdir. Bu sözleşmelerde belirleyici hükümler arasında yer alan **“mücbir sebep” maddesi**, tarafların kontrolü dışında gelişen olayların yaratacağı olumsuz etkilerin nasıl yönetileceğini belirler. Ancak birçok girişimci, bu maddenin kapsamını, sonuçlarını ve nasıl uygulanacağını tam olarak bilmediği için riskleri doğru yönetemez.
Bu yazı, franchise sözleşmelerinde mücbir sebep maddesinin neden önemli olduğunu, hangi durumları kapsadığını, tarafların sorumluluklarını, 2025–2026 dönemindeki yeni risk trendlerini ve uygulamada dikkat edilmesi gereken kritik noktaları ayrıntılı şekilde ele alıyor. Franchise Sözleşmelerinde ‘Mücbir Sebep
—
# **1. Mücbir Sebep (Force Majeure) Nedir?**
Mücbir sebep; tarafların öngöremeyeceği, engelleyemeyeceği ve kontrolü dışında gerçekleşen olaylar nedeniyle **sözleşmeden doğan yükümlülüklerin geçici veya kalıcı olarak yerine getirilememesi** durumunu tanımlar.
Bir mücbir sebep olayının gerçekleşmesi için üç temel kriter vardır:
1. **Öngörülemezlik** – gerçekleştiği anda tarafların tahmin edemeyeceği bir durum olması gerekir.
2. **Dışsallık** – olay, tarafların kontrolü dışında gelişmelidir.
3. **Kaçınılamazlık** – tüm tedbirler alınmış olsa bile yükümlülük yerine getirilemiyor olmalıdır.
Bu kriterler, franchise hukukunda da geçerliliğini korur.
—
# **2. Franchise Sözleşmelerinde Mücbir Sebep Maddesi Neden Önemlidir?**
Franchise modeli; ürün tedariği, tescilli sistemlerin kullanımı, operasyon standartları, sürekli eğitim, reklam katkı payı gibi birçok farklı yükümlülük içerir. Bu yükümlülüklerden birinin aksaması bile zincirin bütününü etkileyebilir.
Mücbir sebep maddesi;
* Tarafların haklarını korur
* Sözleşmenin haksız feshedilmesini engeller
* Ticari kayıpların sorumluluğunu belirler
* Uyuşmazlık durumlarında referans noktası olur
* Taraflara alternatif çözüm yolları sunar
Özellikle pandemi sonrası, franchise sözleşmelerinde bu maddenin daha ayrıntılı düzenlendiği görülmektedir.
—
# **3. Franchise Sözleşmelerinde Sıkça Yer Alan Mücbir Sebep Olayları**
Franchise sözleşmelerinin çoğunda aşağıdaki olaylar mücbir sebep kapsamında sayılır:
### **1. Doğal afetler**
* Deprem
* Sel
* Yangın
* Fırtına
* Kasırga
### **2. Savaş ve toplumsal olaylar**
* İç savaş
* Terör eylemleri
* Ayaklanmalar
* Askeri müdahaleler
### **3. Kamu otoritesi tarafından getirilen kısıtlamalar**
* Yasaklar
* Karantina uygulamaları
* Yol kapanmaları
* Zorunlu kapatmalar
* İthalat/ihracat ambargoları
### **4. Pandemiler ve sağlık krizleri**
* Salgın hastalıklar
* Devletin zorunlu kapanma kararları Franchise Sözleşmelerinde ‘Mücbir Sebep
### **5. Kritik altyapı kesintileri**
* Enerji kesintileri
* İnternet altyapısı çökmesi
* Su ve doğalgaz kesintileri
### **6. Ekonomik dalgalanmalar (Sektöre göre değişebilir)**
Bazı sözleşmelerde ciddi ekonomik krizler de mücbir sebep sayılır.
**Önemli:** Her franchise sözleşmesinde mücbir sebep listesi farklıdır. Bu nedenle maddeler tek tek incelenmelidir.
—
# **4. Mücbir Sebep Maddesi Franchise Veren Açısından Ne Anlama Gelir?**
Franchise veren, marka standartlarını ve operasyon kalitesini korumakla yükümlüdür. Ancak mücbir sebep gerçekleştiğinde;
* Ürün tedarik zinciri aksayabilir
* Eğitim süreçleri durabilir
* Reklam kampanyaları ertelenebilir
* Merkez depolama veya lojistik sorunları ortaya çıkabilir
Bu gibi durumlarda franchise verenin sorumluluğu genellikle askıya alınır. Ancak franchise veren hâlâ:
* Etkilenen franchise alanları bilgilendirmek
* Alternatif lojistik çözümleri sunmak
* Kriz yönetim planı oluşturmak
zorundadır.
—
# **5. Franchise Alan Açısından Mücbir Sebep Maddesinin Etkileri**
Franchise alanlar için mücbir sebep maddesi kritik öneme sahiptir. Çünkü:
* Şube kapatmaları
* Ürün tedariğinin durması
* Ciro kaybı
* Personel çalıştıramama
* Finansal yükümlülüklerin aksaması
gibi durumlarda franchise alanın sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirmesi imkânsız hale gelebilir.
Bu durumlarda franchise alan:
* Royalty (ciro payı) ödemelerini
* Reklam katkı payını
* Satın alma taahhütlerini
* Operasyonel yükümlülükleri
geçici olarak askıya alabilir veya yeniden yapılandırabilir.
—
# **6. Mücbir Sebep Gerçekleştiğinde İzlenecek Adımlar**
Franchise ilişkisi genelde uzun vadeli olduğundan mücbir sebep süreçleri belirli prosedürlere bağlanır.
Aşağıdaki adımlar genellikle sözleşmede açık şekilde belirtilir:
### **1. Derhal bildirim**
Taraflar, mücbir sebep olayını mümkün olan en kısa sürede birbirine bildirmelidir.
### **2. Kanıt sunma yükümlülüğü**
Etkiyi ispatlamak için şu belgeler istenir:
* Resmi kurum yazıları
* Fotoğraf ve video kayıtları
* Fatura ve zarar dökümleri
* Çalışma kısıtlaması kararları
### **3. Etkinin azaltılması için çaba (mitigation)**
Taraflar, zararı azaltacak adımları atmakla yükümlüdür.
### **4. Geçici askı süresi**
Sözleşme yükümlülükleri genellikle 30–90 gün arasında askıya alınabilir.
### **5. Durumun devamı halinde yeniden müzakere** Franchise Sözleşmelerinde ‘Mücbir Sebep
Mücbir sebep uzarsa:
* Royalty oranı düşürülmesi
* Ödeme planlarının yeniden düzenlenmesi
* Sözleşme süresinin uzatılması
gibi düzenlemeler gündeme gelir.
### **6. Uzun süre devam eden mücbir sebepte fesih hakkı**
Bazı sözleşmelerde 6–12 ay süren mücbir sebepler fesih nedeni sayılabilir.
—
# **7. 2025–2026 Trendleri: Franchise Sözleşmelerinde Mücbir Sebep Maddesine Yeni Eklenen Riskler**
Son yıllardaki değişimler nedeniyle franchise sözleşmelerinde yeni mücbir sebep başlıkları eklenmeye başladı:
### **1. Dijital altyapı sorunları**
* Siber saldırılar
* Veri erişim kesintileri
* Yazılım çökmeleri
### **2. Küresel tedarik zinciri krizleri**
* Hammadde yokluğu
* Ulaşım engelleri
* Konteyner krizi
### **3. Enerji krizleri**
* Elektrik kısıtlamaları
* Enerji fiyatlarında aşırı dalgalanma
### **4. Jeopolitik ticaret engelleri**
* Navlun krizi
* Uluslararası rota kapatmaları
Franchise sözleşmelerinin 2025–2026 versiyonlarında bu riskler artık standart hale gelmiştir.
—
# **8. Mücbir Sebep Maddesi Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar**
Bir mücbir sebep maddesi hazırlanırken aşağıdaki kriterler mutlaka net şekilde yazılmalıdır:
### **1. Mücbir sebep tanımı**
Genel bir ifade değil, açık bir tanım yapılmalıdır.
### **2. Olay listesi**
Deprem, sel, pandemi vb. tüm örnekler tek tek yazılmalıdır.
### **3. Etki kriteri**
“Olayın tarafın kontrolü dışında olması” mutlaka belirtilmelidir.
### **4. Bildirim süresi**
Genelde 5–15 gün arasında olur.
### **5. Askıya alma süreci**
Yükümlülüklerin ne kadar süreyle askıya alınacağı belirlenmelidir.
### **6. Tarafların sorumlulukları**
Zarar azaltma yükümlülüğü açıkça yer almalıdır.
### **7. Fesih şartı**
Mücbir sebep süresi 6–12 ayı aştığında fesih seçeneği düzenlenmelidir.
—
# **9. Franchise Sektörlerinde Mücbir Sebep Etkisine Örnek Senaryolar**
Franchise modelleri farklı işleyişlere sahip olduğundan mücbir sebep etkisi de sektöre göre değişebilir.
### **1) Gıda Franchise’ı**
Zorunlu kapanma nedeniyle restoran hizmet veremiyorsa:
* Royalty ödemeleri askıya alınabilir
* Paket servis modeline geçiş desteklenir
* Malzeme tedariki durursa minimum satın alma taahhütleri iptal edilir
### **2) Kargo ve lojistik franchise’ı**
Ulaşım yasaklarında:
* Teslimat süreleri uzayabilir
* Zorunlu güzergâh değişikliği yapılabilir
### **3) Eğitim franchise’ı**
Okullar kapalıysa:
* Online eğitim modeline geçiş sağlanabilir
* Eğitmen istihdamı farklılaştırılabilir
### **4) Temizlik ve bakım franchise’ı**
Salgın hastalık döneminde:
* İş yoğunluğu artabilir veya azalabilir
* Malzeme tedariği sorunlu olabilir
—
# **10. Franchise Alanların Yapması Gereken En Kritik 5 Şey**
1. Sözleşmedeki mücbir sebep maddesini en baştan ayrıntılı okumak
2. Olay gerçekleştiğinde yazılı bildirim yapmak
3. Zararı kanıtlayan belgeleri saklamak
4. Etkinin azaltılması için makul adımlar atmak
5. Franchise verenden yazılı teyit almak
—
# **11. Sonuç: Franchise İlişkilerinde Mücbir Sebep Maddesi, Ticari Güvenliğin Temelidir** Franchise Sözleşmelerinde ‘Mücbir Sebep
Mücbir sebep maddesi, franchise sözleşmesinin en kritik bölümlerinden biridir. Tarafların riskini azaltır, hukuki belirsizlikleri ortadan kaldırır ve kriz dönemlerinde ticari ilişkinin sağlıklı bir şekilde devam etmesini sağlar.
2025 ve 2026’da artan tedarik zinciri riskleri, dijital altyapı sorunları ve küresel ekonomik dalgalanmalar nedeniyle franchise sözleşmelerinde mücbir sebep maddesi daha da önem kazanmıştır.
Sağlam hazırlanmış bir mücbir sebep maddesi;
* haksız feshi engeller,
* yatırımcıyı korur,
* markanın sürdürülebilirliğini garanti altına alır,
* her iki tarafa da kontrol edilebilir bir kriz yönetimi zemini sağlar. Franchise hakkında bilmeniz gereken her şey için tıklayınız
